Kontekst to ta część tekstu, która nie została zapisana, ani wypowiedziana… Przynajmniej nie „teraz”. Dzięki temu nasze teksty mogą być krótsze i zwięzłe – bez lania wody i zbędnych powtórzeń.
Struktura retoryczna
Tutaj warto wskazać obiekty retoryczne:
- Retor – to osoba redagująca wypowiedzenie.
- Odbiorca – to osoba, do której kierowane jest wypowiedzenie.
Z każdym z nich jest związany pewien kontekst:
- Kontekst zewnętrzny:
- Kontekst retora, to są okoliczności, w których wypowiedź jest tworzona. Np. kontekstem retora dla pism Cycerona jest rzeczywistość starożytnego Rzymu.
- Kontekst odbiorcy, to okoliczności w których wypowiedź jest odbierana. Np. elementami kontekstu odbiorcy tego artykułu są m.in:
- jakieś urządzenie wyświetlające stronę wydawnictwa AutorChrzestny;
- chęć wydania własnej książki;
- rzeczywistość lokalnych środowisk polskojęzycznych w XXI w. (a jeśli okaże się to błędnym założeniem, to będę się cieszył).
- Kontekst wewnętrzny, czyli informacje zawarte w innych częściach tekstu.
Ekonomia kontekstu
Ekonomia języka każe nam stosować elipsę i bazować na kontekście tam, gdzie to możliwe. O ile wymagania stylistyczne jej w tym nie przeszkodzą. Np. w języku polskim nie musimy wprost określać podmiotu zdania. Często można go określić na podstawie formy gramatycznej podmiotu. Na podobnej zasadzie działają zaimki.
W końcu zdanie:
Poszedł tam.
poprzedzone zdaniem:
Zosia czekała na Tomka w Bibliotece.
dostarcza tej samej informacji co zdanie:
Tomek poszedł do Biblioteki.
Często z kontekstu wynikają dodatkowe informacje, których już nie trzeba już używać przy określaniu obiektów w tekście. Np. w zdaniu:
Za domem Kowalskich jest wjazd do lasu sosnowego.
mamy informacje na temat lokalizacji wjazdu do lasu, niemal tak dokładne jak dokładne mamy informacje o lokalizacji domu Kowalskich. A jeśli w okolicy mieszka kilka rodzin Kowalskich, to na podstawie znajomości ich sąsiedztwa możemy określić, o czyj dom chodzi.
Sarkazm i ironia
Mówiąc o kontekście warto wyróżnić sarkazm i ironię. Pomimo pewnych różnic między tymi formami, to z punktu widzenia językowej mają jedną wspólną cechę.
Wypowiedź sarkastyczna lub ironiczna ma znaczenie przeciwstawne do znaczenia, jakie miałaby ona w neutralnym kontekście. Wprowadza to nieco zamieszania w strukturach językowych. Np.:
W jakiej sytuacji mąż nakrył żonę z kochankiem?
- Jednoznacznej.
- Niejednoznacznej.
- Dwuznacznej.
- Niedwuznacznej.